استان فارس یکی از قدیمی ترین مراکز تمدن ایران است. فارس در کتیبه های هخامنشی به صورت پارسه و در نوشته های یونانی به شکل پرسیس آمده و معرب آن فارس است.
وسعت استان فارس حدود ۱۳۳ هزار کیلومتر متر مربع است و تقریبا ۱/۸ % مساحت کشور را تشکیل می دهد. این استان ، در جنوب منطقه مرکزی ایران بین مدار های ۲۷ درجه و دو دقیقه و ۳۱ درجه و ۴۲ دقیقه عرض شمالی و ۵۰ درجه و ۴۲ دقیقه و ۵۵ درجه و ۳۶ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است.
این استان از شمال با استان اصفهان و یزد ، از مغرب با استانهای کهگیلویه و بویراحمد و بوشهر ، از جنوب با استان هرمزگان و از شرق با استان کرمان همسایه است.
آب و هوای فارس در شمال سرد ، در نواحی مرکزی زمستانها معتدل و بارانی و تابستانها گرم و خشک و در جنوب و جنوب شرقی زمستانها معتدل و تابستانها بسیار گرم می باشد.
نام شهر اقلید
درباره واژه اقلید گمانهایی چند وجود دارد اما گمانی که بیشتر تاریخ نویسان نسبت به آن اتفاق نظر دارند،این واژه همانا عربی شده واژه کلید است. در گویش مردم نیز به صورت کلید هنوز به کار میرود که گونه‌ای از واژه اکلیل است.) از آنجا که اقلید ششمین شهر مرتفع ایران و مرتفع‌ترین شهر استان فارس به شمار میرود تا جایی که این ارتفاعات به علت مشرف بودن و جایگاه فلاتی شکل آن بر سرزمین فارس در ادوار گذشته بوده، موقعیت و تسلط خاص دفاعی داشته و دارای پایگاه نظامی بوده، به گونه‌ای که فتح آن به منزله تصرف تمام خاک فارس بشمار می‌‌آمده است و بدین ســبب آن را کلــید فارس گفته اند.
پیشینه منطقه
پیشینه منطقه با توجه به نشانه‌هایی که در دسترس است به پایان دوره نوسنگی یعنی یک هزار سال پیش از میلاد میرسد. آثار تاریخی مانند حوضچه دختر گبر، کتیبه تنگ براق، کوشک زر، کتیبه کوه بل، باتلاق گور بهرام و چشمه شیرین، تل باکون (بکان) و چند نشانه کوچک و بزرگ دیگر گواه بر قدمت تاریخی این قلمرو است. بر خلاف امروز که اقلید در حاشیه قرار گرفته است، در گذشته جاده اصلی اصفهان ـ شیراز از اقلید می‌‌گذشته است وبهمین دلیل نقشی مهمتر و کلیدی تر از سایر شهرستانها در تحرک فعالیتهای اقتصادی واجتماعی سرزمین پارس داشته است. این شهر زمانی گوشه‌ای از شاهنشاهی هخامنشیها به نام آزارگاتا و مرکز تربیت اسب جنگی کوروش به شمار می‌‌آمده است.
پیشینه تاریخی
زبان، فرهنگ و آداب و رسوم، قومیتها، آثار تاریخی
آنچه می‌توان درباره قدمت تاریخی شهرستان اقلید بیان نمود به استناد آثاری است که از کتب تاریخی و سفرنامه‌های جهانگردان بجای مانده و بیانگر این است که اقلید در دوران پیش از اسلام نیز شهری آباد و مطرح بوده است. در کتاب تاریخ فارسنامه ناصری از انتشارات کتابخانه سنایی آمده است که قدمت اقلید مربوط به دوران ساسانیان است و سنگ نوشته موجود در تل قلات مشتمل بر ۲۱ سطر خط پهلوی (مربوط به سال ۱۳۳۴ هـ .ش) مؤید این موضوع است.
مردم شهرستان اقلید مردمی مهمان‌نواز، خونگرم، مومن و متعهد به انقلاب و اسلام و در تمامی صحنه‌ها، مراسم و مناسب‌های ویژه حضوری فعال دارند، مردم این دیار بخاطر اردات قلبی و عقیده محکمی که با خاندان عصمت و طهارت دارند در اجرای مراسم مذهبی کوشا بوده و برنامه‌های متنوعی را در طول سال به اجرا می‌گذارند. آداب و رسوم مردم نیز منحصر به فرد بوده و تا حدودی دست نخورده باقی مانده است.
شهرستان اقلید دارای آثار باستانی متعددی است از جمله:
حوض دختر گبر، منبر و کتیبه مسجد جامع، قلعه آسپاس، چشمه دزدان، تپه مهرعلی فارسی، تپه فیلی، کتیبه و غار تنگ براق، تپه باستانی باقر آباد، قصر بهرام، قصر گل اندام، تل شاه نشین، تل خنجشت، تپه کوشک زر، تپه نقاره‌خانه، باتلاق بهرام گور، کاروانسرای شاه عباس، شهر نکیسا.
اماکن تفریحی و مذهبی شهرستان عبارتند از :
۱-پارک انقلاب، چشمه رسول‌الله (ص)، ۳-امامزاده اسماعیل (ع)، ۴-دریاچه کافتر، ۵-چشمه قدمگاه (سده)، ۶-آبشار تنگ براق، ۷-چشمه چهل شهیدان دژکرد، ۸-مسجد جامع، ۹-چشمه بالنگان (حاجی‌آباد)، ۱۰-امامزاده زبیده خاتون (ع)، ۱۱-امامزاده زینب خاتون (ع) 12- امامزداده ابراهیم خنجشت 13-امامزاده جعفر شهرمیان 14-امامزاده سید محمد کافتر
۱. پارک انقلاب یا چشمه صفاد الاسود:
پارک جنگلی انقلاب در کنار چشمه پرآب صغاد الاسود (چغر سیاه) در جنوب اقلید واقع شده که پس از پیروزی انقلاب اسلامی توسط شهرداری اقلید احداث شده است. این پارک با آب فراوان ، درختان بید طلائی و مجنون، و آبشارهای کوچک مصنوعی متعدد محل مناسبی برای تفریح واستراحت اهالی شهردرفصل بهار و تابستان می باشد که به دلیل آب وهوای ییلاقی ازشهرستانهای همجوار نیز مردم به این محل می آیند.
۲.چشمه محمد رسول الله:
چشمه رسول الله (ص)با آبی زلال و گوارا که از دل کوه بیرون می آید محلی بسیار جالب و دیدنی است. که هر ساله میزبان تعداد بسیار زیادی از گردشگران از سراسر کشور می باشد.
۳.چال بابا شاه:
تفریحگاهی است زیبا که در جنوب غربی شهر واقع شده است .
۴.دریاچه کافتر:
این دریاچه درکنار روستای کافتر واقع شده ومساحت آن ۴۸ کیلومترمربع است و دومین دریاچه آب شیرین بعدازدریاچه پریشان است که زیستگاه طبیعی پرندگان مهاجر و محل پرورش ماهی های کپور و آمور می باشد. وجودچشمه سارها وقنوات متعدد علاوه برایجاد مناظر زیباودیدنی زمینه مساعدی برای پرورش ماهی قزل آلا فراهم نموده است.
۵.تنگ براق:
یکی از روستاهای بسیار زیبا و خوش آب و هوای شهرستان است که تا مرکز شهر حدود ۱۱۰ کیلومتر فاصله دارد. درکناراین روستا تنگه ای در میان انبوه درختان سربه فلک کشیده با چشمه های متعدد و رودخانه ای خروشان، غارهای زیبا، آبشارها، آبچک ها و ستونهای آهکی معلق مناظری بدیع و چشم نواز را به وجود آورده است.
۶.حوضچه دختر گبر:
در دامنه یکی ازکوههای اقلید بنام تل قلات، در مرکز شهر، سنگ نوشته ای به خط پهلوی به طول ۲متر و عرض ۸۸ سانتی متر وجود دارد که به شکل حوضی است که قبر بوده و بازمانده از زرتشتیان این منطقه پیش از اسلام است.
۷.قدمگاه سده:
چشمه ای پر آب، در میان انبوه درختان سر به فلک کشیده، در۸۰ کیلومتری اقلید ودر حوالی بخش سده میباشد که در دامنه ای زیبا با آب و هوایی مطبوع یکی از مناظر طبیعی و دست نخورده استان فارس می باشد .
۸.گور بهرام:
در فاصله ۵۵ کیلومتری اقلید ونزدیک دهستان آسپاس منطقه ای باتلاقی وجود دارد که مشهور به گور بهرام است . چنین شهرت دارد که بهرام اسانی برای شکار گور خر در این منطقه اسب می تاخته و در این باتلاق ناپدید شده است، وشکارگاه ویکی ازقصرهای هفتگانه وی در آنجا بوده است.این مطلب دربرخی کتب ازجمله« تاریخ ایران» اثر سرجان مالکم بیان شده است.
زبان
زبان رایج مردم شهرستان فارسی است. بخاطر وجود طوایف مختلف عشایر در نیمی از سال که جمعیت آنها بالغ بر ۴۰ هزار نفر میرسد زبان ترکی قشقایی و عرب باصری نیز رایج است تعدادی از این عشایر هم بعضاً در روستاها و مرکز شهر ساکن هستند.
موقعیت جغرافیایی و اقلیمی
شهرستان اقلید با وسعت ۷۰۵۴ کیلومتر مربع قریب به ۷/۵ درصد کل مساحت خاکی استان فارس را به خود اختصاص داده است. این شهرستان دارای دو نقطه شهری اقلید و صد و سه بخش، ۹ دهستان و ۸۰ روستا میباشد و در محدوده جغرافیایی ۵۲ درجه و ۵۵ دقیقه طول شرقی و ۳۱ درجه و ۱۳ دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است. از شمال به شهرستان آباده، از جنوب به شهرستان‌های مرودشت و سپیدان، از شرق به شهرستان خرمبید و از غرب به استانهای اصفهان و کهکیلویه و بویراحمد محدود می‌شود. مهمترین دشت‌های این شهرستان عبارتند از: دشت بکان، دشت نمدان، مهمترین کوههای شهرستان نیز عبارتند از: ۱-کوه آب سیاه، ۲-رشته کوه سفید (کوه بل بلندترین قله آن است)، ۳-کوه بکان.
رودخانه سفید ، رودخانه گاوگدار و رودخانه شادکام مهمترین رودخانه‌های شهرستان بوده و دریاچه نیز با مساحت میانگین ۲۳ کیلومتر مربع (در سال‌های پر باران حداکثر ۴۸ کیلومتر مربع و در سال‌های خشک حداکثر ۵ کیلومتر مربع واقع در دشت نمدان یکی از دریاچه‌های طبیعی آب شیرین فارس است و با وجود عمق ناچیز از نظر زیست‌محیطی و جذب پرندگان مهاجر اهمیت زیادی دارد.
شهرستان اقلید جزء مناطق کوهستانی و مرتفع کشور به شمار میرود. ارتفاعات آن دنباله سلسله جبال زاگرس بوده و حداکثر ارتفاع آن از سطح دریا ۳۹۴۳ متر بنام کوه بل در جنوب اقلید است.
دارای زمستان‌های سردو تابستان‌های معتدل میباشد. حداکثر درجه حرارت برابر با ۳۷ درجه سانتیگراد و حداقل آن ۲۲- درجه سانتیگراد در سردترین ماه سال است. متوسط بارندگی سالیانه در این شهرستان بین ۳۳۰-۳۰۰ میلیمتر در مرکز شهر و روستاها و ۶۰۰-۴۰۰ میلیمتر در ارتفاعات است. این شهرستان یکی از نواحیی بادخیز استان بوده و اکثر مواقع سال سرعت باد قابل ملاحظه است. بنابر گزارشات واصله سرعت باد به ۱۶۰ کیلومتر در ساعت نیز رسیده است.
وضعیت فرهنگی و اجتماعی
ویژگی‌های جمعیتی: بر اساس جدیدترین آمار و ذکر سال آماربرداری
|
درصد جمعیت مهاجر
|
درصد جمعیت عشایری
|
نرخ باسوادی
|
نرخ بیکاری
|
درصد جمعیت فعال
|
درصد جمعیت روستایی
|
جمعیت شهرستان در سال ۸۲ در
۶ ماه از سال (بهار و تابستان)
|
جمعیت شهرستان در سال ۸۱ در
۶ ماه از سال (پاییز و زمستان)
|
|
۱۱۰۰۰
|
۴۰۰۰۰
|
۸۰%
|
۵/۱۸%
|
|
۷/۵۰%
|
۱۴۲۲۴۲
|
۹۲۲۴۲ نفر
|
